Almanca ve
Fransızca: Ontologie İngilizce: ontology Yunanca: on, ontos=varlık
Osmanlıca: mebhas-i vücûd, ilm-ül-kevin, felsefe-i ûlâ, umumî
mâbâdettabiîye, ilm-ül-mükevvenât, mebhas-i leddünnîyyât
Varolan olarak var olan (yalnızca var olması açısından) üzerine öğreti,
var olanın varlığı ve genel var olma ilkeleri üzerine 17. yüzyıldan
beri kullanılan kavram. Konu olarak eski Yunan felsefesinden beri ele
alınan ve Aristoteles’in “ilk felsefe” adını verdiği var olanların özü
üzerine bilim. Felsefeye, varlık fizikötesi karşılığı, genellikle
fizikötesinin temeli olarak Christian Wolfz’un getirdiği terim: temel
ilkeler bilimi. Çağımızda görüngübilimle özbilimi olarak ve özellikle,
var olanların (değerler alanı da içinde) bilgiden bağımsızlığını çıkış
noktası olarak alan N. Hartmann’la yeniden canlandırılmıştır. (TDK)
Varolanı varolduğu gibi, başkaca her türlü belirlenimi dışlayarak incelediğini
önesüren sözde bilim. “Varlıkbilim” deyimi (Yun. ontos=varlık,
logos=bilgi) ilk kez Aristoteles tarafından kullanılmıştır. Tarihsel
süreçte Kant, Schelling ve Hegel gibi büyük Alman idealistleri
varlıkbilime karşı çıkmışlardır. Varlıkbilimin yerine Kant deneyüstü
felsefe’yi, Schelling aşkın düşüncecilik’i, Hegel mantık’ı önermiştir.
Ne var ki, varlıkbilim, Husserl, Heidegger, Hartmann, vb. gibi
düşünürlerce, öteki bilimlerle ilgilenmeksizin, metafizik kurgularla
geliştirilmeye çalışılmıştır. Nicolai Hartmann, yeni varlıkbiliminin
gerekçesini şöyle anlatır: “İnsan dünyada tek başına değildir, varlık
ilişkilerinin oluşturduğu geniş bir dizge içindedir. Bu dizge, ona özgü
değildir, insanın bulunmadığı yerde de vardır. İnsanın da bir parçası
bulunduğu dünya varlık ilişkileriyle kurulmuştur. İnsan kendisini bu
ilişkilerden soyutlarsa içinde yaşadığı dünyayı bütünüyle kavrayamaz.
Varlık ilişkileri tanınmadan tarihin oluşumu ve yaşamın toplumsal
biçimleri anlaşılamaz. Etkinlik, isteme, umma, korkma, vb. gibi
insansal davranışlar da bu ilişkilerle ilgilidir. Demek ki bu ilişkiler
bilinmedikçe insanın tinsel yapısı da anlaşılamaz. Bundan ötürüdür ki,
bir felsefesel temel bilim aramak zamanımızda bir gereksinme olmuştur.
Bu gereksinme bizi Aristo’dan beri ilk felsefe rolünü oynayan bir
disipline, varolanı varolduğu gibi inceleyen bir bilgiye, eşdeyişle
varlıkbilime götürmektedir.” Hartmann’a göre varlık düzeninde alttan
üste doğru şöyle sıralanan dört basamak bulunmaktadır: Özdeksel
(maddî), örgensel (uzvî), ruhsal (ruhî) ve tinsel (manevî) varlık
basamakları.
Konu: Varlıkbilim 
06.03.10 13:03